ज्ञानदीप ते समाजदीप – श्री. रत्नेश्वर ग्रंथालयाचा सुवर्ण प्रवास

निसर्गरम्य डोंगरदऱ्यांच्या कुशीत वसलेल्या कसबा धामणसें या गावाने वाचन संस्कृतीचे दीप प्रज्वलित ठेवत गेल्या पाच दशकांत ज्ञानाचा दीप समाजापर्यंत पोहोचविला आहे. श्री. रत्नेश्वर ग्रंथालयाचा हा प्रवास केवळ ग्रंथसंपदेचा नाही, तर समाजजागृतीचा आणि परिवर्तनाचा आहे.

📖 “गाव तेथे ग्रंथालय” उपक्रमातून सुरुवात

२६ जानेवारी १९७६ रोजी “गाव तेथे ग्रंथालय” या उपक्रमातून “ड वर्ग” श्रेणीत ग्रंथालयाची स्थापना करण्यात आली. सुरुवातीला मर्यादित साधनसामग्री असली तरी वाचनाची ओढ आणि ग्रामस्थांचा सहभाग यामुळे ग्रंथालयाचा पाया भक्कम झाला.

१९८२ साली स्व. शंकर लक्ष्मण (नानू काका) कुळकर्णी यांच्या अध्यक्षतेखाली ग्रंथालयाने नवी दिशा घेतली. स्थानिक तसेच मुंबईस्थित ग्रामस्थांच्या सहकार्याने १९८६ मध्ये ग्रंथालयाला ग्रामीण “क श्रेणी” मिळाली.

📚 वाचन चळवळीचा विस्तार

१९९६-९७ मध्ये ग्रंथालय ग्रामीण “ब श्रेणी” मध्ये रूपांतरित झाले. या काळात विविध स्पर्धा, सांस्कृतिक उपक्रम आणि वाचन प्रेरणादायी कार्यक्रम राबविण्याची परंपरा सुरू झाली.
विद्यार्थी आणि ग्रामस्थांचा वाढता प्रतिसाद पाहून दैनंदिन वाचकसंख्या लक्षणीयरीत्या वाढली – बालवाचक ८०, विद्यार्थी २५ आणि ज्येष्ठ नागरिक ३५ इतकी उपस्थिती नियमित नोंदवली गेली.

🏛️ आधुनिक इमारतीचे स्वप्न साकार

२०१५ मध्ये जोशी टेक्नॉलॉजी इंटरनॅशनल (JTI) चे अध्यक्ष सन्माननीय डॉ. सदानंद दत्तात्रय जोशी आणि त्यांचे बंधू श्री. अविनाश दत्तात्रय जोशी यांच्या सीएसआर निधीतून अत्याधुनिक व सुसज्ज इमारतीचे स्वप्न साकार झाले.
या इमारतीतील स्व. डी.एम. जोशी सभागृहात ग्रंथालय नियमितपणे कथा वाचन, वक्तृत्व, निबंध, चित्रकला व रांगोळी स्पर्धा अशा उपक्रमांचे आयोजन करत असते.

🌿 सामाजिक जबाबदारीचे भान

महामारीच्या काळात जोशी बंधू व ग्रंथालयाच्या संयुक्त विद्यमाने ग्रामस्थांना आर्सेनिक गोळ्या व सॅनिटायझर वाटप करण्यात आले. तसेच मोफत नेत्र तपासणी, महिला आरोग्य शिबिरे, शेतकरी संवाद सत्रे असे अनेक उपक्रम आयोजित करण्यात आले.

समाजसेवेचा अनोखा उपक्रम म्हणजे २०१४ पासून सुरू असलेली रुग्णवाहिका सेवा. प्रसिद्ध आंबा बागायतदार स्व. प्रभाकर गोविंद अभ्यंकर यांनी स्वनिधीतून सुरू केलेली ही सेवा आजपर्यंत सुमारे ५०० नागरिकांच्या जीव वाचविण्यात मोलाची ठरली आहे.
विंचू दंश, सर्पदंश, अपघातग्रस्त किंवा गर्भवती महिलांना तातडीने उपचार मिळवून देणारे हे महाराष्ट्रातील एकमेव वाचनालय प्रेरित सामाजिक उपक्रम आहे.

📕 ग्रंथसंपदा व सुविधा

सध्या ग्रंथालयात २१,५२५ पुस्तके असून महिला विभाग, बाल विभाग, ज्येष्ठ नागरिक कक्ष, वाचन कक्ष व स्पर्धा परीक्षा विभाग असे स्वतंत्र विभाग कार्यरत आहेत.
दररोज २० दैनिके, १० साप्ताहिके, २ पाक्षिके आणि २५ मासिके वाचकांसाठी उपलब्ध असतात.
एक ग्रंथपाल, एक लिपिक व एक सेवक यांच्या प्रयत्नांनी हे कार्य अविरत सुरू आहे.

✨ सुवर्णमहोत्सवी वर्षातील नवसंकल्पना

सुवर्णमहोत्सवी वर्ष साजरे करताना ग्रंथालयाने सभागृहाचे अंतर्गत सुशोभीकरण, रंगरंगोटी, ध्वनिक्षेपक व्यवस्था, कंपाउंड वॉल, इमारतीभोवती फरसबंदी तसेच संपूर्ण ग्रंथालय संगणकीकृत करण्याचा संकल्प केला आहे.
विद्यार्थ्यांसाठी करिअर मार्गदर्शन व्याख्यानमाला, महिलांसाठी आरोग्य शिबिरे आणि ग्रामस्थांसाठी सांस्कृतिक व उद्बोधक कार्यक्रम आयोजित करण्याची तयारी सुरू आहे.

💡 वाचन प्रेरणा दिनानिमित्त संदेश

डॉ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम यांच्या स्मृतिदिनानिमित्त साजरा होणारा १५ ऑक्टोबरचा वाचन प्रेरणा दिन हा प्रत्येक नागरिकाला वाचनाची नवी प्रेरणा देणारा दिवस आहे.
“वाचनातून विचार, विचारातून कृती आणि कृतीतून समाज परिवर्तन” या भावनेचा प्रत्यय श्री. रत्नेश्वर ग्रंथालयाच्या कार्यातून येतो.

आज हे ग्रंथालय फक्त पुस्तकांचे भांडार राहिलेले नाही, तर समाजदीप म्हणून उजळलेले आहे.
ज्ञानाचा, संस्कारांचा आणि समाजसेवेचा हा सुवर्ण प्रवास प्रत्येक वाचकासाठी अभिमानास्पद ठरला आहे.
उमेश शोभना किशोर कुळकर्णी
अध्यक्ष
श्री रत्नेश्वर ग्रंथालय धामणसें